Lubimy Czytać, czyli afera facebookowa

Kiedy w Internecie rozpętuje się burza to już nikogo nie dziwi, internetowe flejmy, afery i kłótnie to już szara codzienność i zwykle od razu przechodzimy nad nimi do porządku dziennego. Tym razem jednak sprawa tyczy się mojej ulubionej, bo książkowej, dziedziny, więc zaczęłam ją śledzić z zainteresowaniem i niejakim rozbawieniem.

Oto bowiem zupełnie niedawno, bo pod koniec grudnia, powstała facebookowa strona o tytule „Recenzje z Lubimy Czytać”, która obnaża co ciekawsze opinie użytkowników popularniejszego brata BiblioNETki. Na czym ta ciekawość polega? A no wszyscy pamiętamy humor z zeszytów szkolnych (Oprócz zabitych na polu walki leżało wiele obrażonych i tym podobne kwiatki) a „Recenzje…” są zbiorem tego typu popisów czytelników, tym razem na temat literatury (głównie lektur szkolnych). Moim ulubionym, przypominającym czasy liceum, jest komentarz osoby zawiedzionej Zbrodnią i karą ponieważ Dostojewski nie pozwolił czytelnikowi samemu domyślić się kto zabił (Czyli to coś jak „Columbo”, tak? – słusznie zauważa rozbawiony czytelnik).

Kilka dni temu w Dużym Formacie ukazał się artykulik zachwyconego pomysłem „Recenzji z Lubimy Czytać”  Wojciecha Orlińskiego. Przytacza on i komentuje swoje ulubione urywki z fanpage’a, konstatując z przymrużeniem oka, że ci wszyscy internauci – zwykle licealiści – na których arcydzieła literatury nie robią wrażenia, mają w tym dużo racji; szkoły nie zapewniają potencjalnemu czytelnikowi „wielkiej literatury” wystarczającego backgroundu by umiał wyciągnąć z niej coś więcej niż to, co na papierze. 

Serwis Lubimy Czytać, z którego zaczerpnięte są wszystkie komentarze o lekturach, podchodzi do sprawy bardzo poważnie. Od razu, chyba następnego dnia po publikacji artykułu z Wyborczej, wystosował na swojej stronie oficjalne oświadczenie (które możecie przeczytać pod tym linkiem). Zrozumiałym jest, że LC broni swoich użytkowników, ale popełnia przy tym pewien błąd.

"[Każda osoba będąca użytkownikiem LC] sygnuje wystawianą przez siebie opinię wybranym przez siebie podpisem. Z każdą z nich – w przypadku, kiedy posłuży się językiem nielicującym z netykietą – można się skontaktować czy to via wewnętrzne wiadomości na lubimyczytać.pl, czy to poprzez pocztę elektroniczną. [...] W naszej opinii taką świętością są prawa autorskie, a te nie są przestrzegane przez osobę, która założyła wspomniany fanpage. Bez zgody użytkowników i serwisu lubimyczytać.pl wykorzystuje nicki, awatary, a przede wszystkim całe teksty autorskie."

Nie dziwię się, że przeciętny fan Harlana Cobena spodziewa się typowego kryminału kiedy widzi w tytule coś o zbrodni. Nie dziwię się też, że „Proces” Kafki nie robi na kimś wrażenia, bo nie tego się spodziewał i nie to go interesuje. Ludzie są teraz przemieleni przez popkulturę, nieprzyzwyczajeni do myślenia i spodziewają się tylko happy endów – trudno ich za to winić i bez sensu jest ich za to wyzywać ad personam – po prostu nie każdy musi być inteligentem i patrzeć na wszystko z szerokiej perspektywy. Ale szydzenie z ludzi to jedno, a z popełnionych przez nich głupotek to zupełnie co innego – kto nigdy nie śmiał się ze szkolnych kwiatków czy podobnych tworów niech pierwszy rzuci kamieniem. Powiem więcej: bez sensu jest się obchodzić z każdym czytelnikiem jak z jajkiem tylko dlatego, że podwyższa krajowi statystki czytelnictwa. Sam fakt bezmyślnego przelecenia wzrokiem po tekście nie jest żadnym chlubnym osiągnięciem i jak ktoś nie zastanawia się nad swoją lekturą to wyniesie z niej równie wiele co z pierwszego lepszego harlequina, czyli niewiele. To prawda, że niektóre szkolne lektury „szału nie robią”, ale jeśli ktoś nie ma żadnej wiedzy czy przemyśleń na poparcie takiej opinii, to trudno ją traktować poważnie.

W dobie Internetu pojawiło się znacznie więcej możliwości żeby pożartować sobie z czyjejś twórczości i wytknąć jej niedociągnięcia lub rażące braki. Od lat sporą popularnością cieszą się blogi z analizami, które rozprawiają się z niskich lotów tworami publikowanymi w sieci, a coraz częściej też wydawanymi drukiem. Te lepsze czynią to w sposób równie prześmiewczy co merytoryczny, zwracając uwagę na błędy logiczne bądź, jak w przypadku Zmierzchu czy 50 Twarzy Grey’a, na nieskończone pokłady patologii, na które normalnie nie zwrócilibyśmy uwagi (A, bo to tylko romans dla nastolatek/zwykłe sado-maso), bo skrywają się pod płaszczykiem bycia romansem i nawet nie dostrzegamy jakie to wszystko szkodliwe. A skoro można pożartować z kiepskich utworów, dlaczego by nie zrobić tego samego z kiepskimi komentarzami? I tu wracamy do „Recenzji z Lubimy Czytać”.

Wspomniany artykuł z Wyborczej na pewno pomógł „Recenzjom…” zdobyć więcej lajków, ale przyczynił się też do ostrej reakcji LC, którego głównym zarzutem jest to, że użytkownicy serwisu nie są anonimowi i nieraz sygnują swoje opinie własnym nazwiskiem, że nie jest możliwe, by każdy użytkownik  był krytykiem literackim, a w końcu coś o prawach autorskich. Spodziewam się, że niedługo posypią się pozwy do sondu i autorka „Recenzji…” będzie musiała otworzyć, ekhm, wynająć adwokata. Cały ten „oburz” jest moim zdaniem całkowicie bezzasadny (wątpię, by użytkownicy LC zaczęli masowo uciekać z serwisu w obawie przed odkryciem przez „Recenzje…”).

"Nie jest możliwe, aby wszyscy użytkownicy, którzy odwiedzają serwis, byli literackimi krytykami i posługiwali się nienaganną polszczyzną. Ale każda z tych osób ma prawo do wyrażenia swojej opinii na temat przeczytanych książek – nawet jeśli jest to kanon polskiej literatury, który od lat obowiązuje w szkolnictwie i o którym większość z nas jest w stanie szczerze powiedzieć, że „szału nie robi”. Wyśmiewanie tych wpisów wydaje się niepotrzebne. Zwłaszcza w Polsce, w kraju, gdzie odsetek tych, którzy przeczytali w ciągu roku choć jedną książkę, wynosi 41,7% (dane z roku 2014)."

O ile zgodziłabym się, że można niektórym oszczędzić wstydu i wymazać ich nazwiska ze screenów zamieszczonych na facebooku, o tyle jednak jest to niemożliwe, bo tych nazwisk tam zwyczajnie nigdy nie było, a wszystkim bohaterom „Recenzji…” została zapewniona anonimowość (bo jak tu się doszukiwać który z milionów Pawłów – bez nazwiska – jest autorem danego komentarza, czy komu by się chciało rozszyfrowywać tożsamość Piramidzi czy innej neko_chan).

Nikt też nie wymaga od przeciętnego internauty ponadprzeciętnego warsztatu czy wiedzy filologa, jednak nie sposób nie zwrócić uwagi na pewne rażące braki czy zabawne niezręczności. Każdy, kto udziela się w Internecie musi być przygotowany na to, że jego akcje mogą wzbudzić reakcje i, publikując cokolwiek, nawet krótki komentarz, trzeba mieć na względzie, że może się to spotkać z krytyką. Nie autora – jeśli mówimy o zachowaniu kulturalnym – ale samego produktu. Założycielka strony na facebooku nie powiedziała ani jednego złego słowa o użytkownikach serwisu Lubimy Czytać, bo ich notatki mówią same za siebie, a komentarze pod postami są moderowane, i choć często piszą je osoby załamane poziomem edukacji i wrażliwości widocznym na screenach (choć zdarzają się i tacy, co odnajdują w nich również gorzką prawdę na temat wyniesionych na piedestał lektur), nigdy nie jest to zwykły hejt. Jest ironicznie, żartobliwie, ale w granicach dobrego smaku.

W końcu – kwestia praw autorskich. Założycielka „Recenzji…” nie przypisuje sobie autorstwa przytaczanych opinii, przy czym prawo cytatu zapewnia jej możliwość przytaczania nawet drobnych utworów w całości. I chociaż wszelkie szczegółowe dane personalne (inne niż imię czy nick) zostały usunięte, to trzeba przyznać, że raczej z korzyścią dla autora.

Co z tego wszystkiego wynika? „Recenzje z Lubimy Czytać” uważam za dobrą i nieszkodliwą zabawę, serwisowi i jego użytkownikom życzę więcej dystansu i humoru, natomiast polskiego szkolnictwa, które nie kształtuje młodych umysłów, nie uczy wyciągać wniosków (że może jak w powieści bohater nie umie wyrwać się z marazmu to da się z tego wyciągnąć inne odczucia, niż że książka nudna, strata czasu?) i produkuje w większości czytelników, którzy są w stanie tylko bezkrytycznie zachwycić się Paolo Coelho, chyba nic już nie uratuje. Szkoda tylko, że dobra literatura na tym cierpi, bo brakuje jej targetu, i że nie wszyscy zdają sobie sprawę, że czytanie czytaniu nierówne.